Aan het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) is op 1 oktober 2012 in artikel 3.6.1 de ladder voor duurzame verstedelijking toegevoegd. De wijziging van artikel 3.1.6 Bro is van toepassing op alle ruimtelijke besluiten die door overheden worden genomen, omdat zorgvuldige benutting van ruimte de grondslag moet zijn van alle ruimtelijke besluiten. Gevraagd wordt om standaard en gemotiveerd de volgende stappen te zetten (“de treden van de ladder”) wanneer een nieuwe ontwikkeling of nieuwe ontwikkelingen om ruimtelijke inpassing vragen.
- Beoordeling door betrokken overheden of de beoogde ontwikkeling voorziet in een regionale, intergemeentelijke vraag voor bedrijven- en haventerreinen, kantoren, detailhandel, woningbouwlocaties en andere stedelijke voorzieningen. Naast de kwantitatieve beoordeling (aantal hectares of aantallen woningen) gaat het ook om kwalitatieve vraag (bijvoorbeeld een bedrijventerrein waar zware milieuhinder mogelijk is of een specifiek woonmilieu) op regionale schaal;
- Indien de beoogde ontwikkeling voorziet in een regionale, intergemeentelijke vraag, beoordeling door betrokken overheden of deze binnen bestaand bebouwd gebied kan worden gerealiseerd door locaties voor herstructurering of transformatie te benutten;
- Indien herstructurering of transformatie van bestaand bebouwd gebied onvoldoende mogelijkheden biedt om in de regionale, intergemeentelijke vraag te voldoen, beoordeling door betrokken overheden of deze vraag op locaties kan worden ontwikkeld die passend (multimodaal) ontsloten zijn of als zodanig worden ontwikkeld.
Stap 1
De vraag naar de sporthal betreft een vraag naar andere stedelijke voorzieningen. Voor de beoordeling of er sprake is van een intergemeentelijke of regionale vraag dient allereerst het verzorgingsgebied (de grootte van de regio)bepaald te worden. Aan de hand van de vraag en het aanbod binnen dit gebied kan geconcludeerd worden of voldoende vraag bestaat.
Verzorgingsgebied
Er zijn overige stedelijke voorzieningen die in een dagelijkse behoefte voorzien en waarbij het verzorgingsgebied sterk overeen zal komen met de afbakening van een regio op basis van woon-werkafstanden. Daarnaast zijn er topvoorzieningen, die een bovenregionale of zelfs landelijk verzorgingsgebied hebben en veel minder een ‘dagelijks’ gebruik kennen. Denk aan topsportcentra en specialistische ziekenhuizen, die een groter verzorgingsgebied omvatten. Voorliggend initiatief voorziet in een sporthal van circa 1.400 m². Daarmee is de beoogde hal aan te merken als dagelijkse behoefte en niet als topsportcentrum, zoals de Rijnhal in Arnhem (7.500 m²) of regionale sportvoorziening, zoals de Olympichal (4.000 m²) en Arcushal (5.250 m²) in Wijchen.
Het verzorgingsgebied van deze dagelijkse behoefte is relatief klein. Dit wordt met name gevormd door de mate van reisbereidheid die passend is bij een dergelijke dagelijkse behoefte. Het NOC NSF rapport 'Ruimte voor sport in Nederland tot 2020' geeft op basis van ervaring aan dat de gemiddelde totale reistijd voor (recreatie en sport-)voorzieningen maximaal 40% van de verblijfstijd bedraagt. Voor een training van 2 uur bedraagt de maximale reistijd 24 minuten. Wanneer uitgegaan wordt van de fiets, met een gemiddelde snelheid van 15 km/uur bedraagt de totale reisafstand 6 kilometer. Hetzelfde NOC NSF rapport stelt verder dat de correctiefactor van een totale reisafstand naar een hemelsbrede reisafstand 1,2 bedraagt. Daarmee is de reisbereidheid voor de sportvoorziening 5 kilometer (hemelsbreed).
Vanuit duurzaamheidsdoelstellingen en de wens sport aan te kunnen bieden aan een zo breed mogelijk publiek kiest de gemeente bewust voor een bereikbaarheid per fiets. De verwachting is dat hierdoor niet alleen bijgedragen wordt aan een groter aandeel fietsbewegingen ten opzichte van motorvoertuigenbewegingen maar tevens bijgedragen wordt aan een hogere sportparticipatiegraad bij kinderen en andere gevoelige doelgroepen. Deze redenatie is tevens in lijn met de nationale en provinciale sportdoelstellingen.
Omdat in beginsel de sporthal gerealiseerd wordt voor de inwoners van Bergharen, Hernen, Leur en eventueel inwoners van enkele omliggende dorpen bestaat het verzorgingsgebied uit een gebied waarin in ieder geval deze kernen zijn gelegen. Aangezien de afstand Hernen - Druten circa 7,5 kilometer bedraagt maakt Druten geen onderdeel uit van het verzorgingsgebied vanuit de ambitie dat dergelijke voorzieningen bereikbaar moeten zijn met de fiets. De afstand Bergharen - Beuningen bedraagt circa 5,5 kilometer, daarmee kan Beuningen ook geen onderdeel uitmaken van het verzorgingsgebied. Vanuit de kernen Bergharen en Hernen geredeneerd bestaat het verzorgingsgebied uit de overlap tussen de rode en de oranje cirkel. Over de hiernavolgende afbeelding dient wel opgemerkt te worden dat geen rekening is gehouden met de sterke barrièrewerking van de Maas.
Reisbereidheid sportvoorzieningen
Het theoretische model dat uitgaat van een maximale reisbereidheid van 5 kilometer (hemelsbreed) heeft zich in de praktijk reeds bewezen bij onder meer volleybalvereniging Hurry Up. Deze vereniging is wegens minimale locatie-eisen voor een belangrijk deel verhuisd van Hernen naar Wijchen. Deze nieuwe locatie (sporthal Arcus) is hemelsbreed op iets meer dan 5 kilometer van Hernen en op circa 7 kilometer van Bergharen gelegen. Dat de locatie daarmee op de grens van cq. net buiten de reisbereidheidgrenzen is gesitueerd blijkt uit het sindsdien sterk gereduceerde ledenaantal.
Binnen het verzorgingsgebied zijn thans een aantal sportaccommodaties gevestigd. Veel van deze accommodaties zijn sportzalen of gymlokalen. Gelet op de eisen vanuit de volleybalbond (Nevebo), korfbalbond (KNKV) en de voetbalbond (KNVB) zijn al deze locaties niet geschikt. Zo heeft de Nederlandse Volleybal Bond (Nevobo) voor het speelveld de eis gesteld dat deze in het totaal (incl. vrije ruimte) 24 bij 15 meter moet bedragen met een vrije speelhoogte van minimaal 7 meter. Hierbij is nog geen rekening gehouden met de benodigde ruimte voor speelbanken of bijvoorbeeld sponsorborden langs het veld. De oppervlakten van de sportvelden in het verzorgingsgebied voldoen niet aan het vereiste minimum of de zaal kent een ontoereikende vrije speelhoogte.
Concreet gaat het om de volgende locaties: de Zandloper te Bergharen, de Mijlpaal te Hernen en De Hostert te Batenburg. De Zandloper in Bergharen beschikt over een gymzaal met een vloeroppervlak van 277 m², De Mijlpaal in Hernen over een gymzaal met een afmeting van 252 m² en De Hostert in Batenburg over een klein gymzaaltje van 190 m². Volgens hiernavolgend overzicht zijn deze gymzalen goed bezet, waarbij zij opgemerkt dat de gymzaal in De Hostert niet voldoet aan de norm voor bewegingsonderwijs en op termijn wellicht zal moeten sluiten. Omdat de sporters veelal werken of schoolgaand zijn vormt de beschikbaarheid van daguren geen reëel alternatief. Deze drie binnensportaccommodaties kunnen niet voldoen aan de door Stichting Schaarweide gecalculeerde behoefte aan sportcapaciteit. Daar komt bij dat deze gymzalen functioneel gezien qua oppervlak en inrichting te beperkt zijn voor de door Stichting Schaarweide gewenste binnensporten.
De gymzalen in De Zandloper en De Mijlpaal zijn gesticht in 1975 respectievelijk in 1980 en technisch afgeschreven. Vernieuwbouw van de beide gymzalen conform de huidige eisen voor bewegingsonderwijs en binnensport is ter plekke niet mogelijk en financieel onwenselijk. De renovatiekosten zullen waarschijnlijk meer dan 70% van de nieuwbouwkosten bedragen, waardoor nieuwbouw is aan te bevelen.
Beschikbaarheid sportzalen
In de omgeving van het verzorgingsgebied zijn wel sportlocaties die voldoen aan de minimale eisen. Dit betreft de Arcushal in Wijchen, Sporthal de Heuvel in Druten, Sporthal de Tinnegieter te Beuningen. Ondanks dat deze sporthallen buiten het verzorgingsgebied zijn gesitueerd is bekeken of hier sprake is van een restcapaciteit. De capaciteitsgegevens van de sporthal in Druten zijn hiernavolgend opgenomen, de beschikbaarheid van de Arcushal is hiervoor weergegeven.
Beschikbaarheid sporthal De Heuvel te Druten
De sporthal in Beuningen wordt privé geëxploiteerd en heeft een bezettingsgraad van 72%. Normaal zit de sporthal vol van 9-15 uur met scholen en van 16-22/23uur met sporters/verenigingen. In winterperiode zit de sporthal helemaal vol in verband met 'buitensporten' die binnen komen sporten (korfbal, hockey).
Sporthal Arcus biedt functioneel gezien weliswaar mogelijkheden maar heeft roostertechnisch geen capaciteit. De vraag kan niet op één locatie worden gehuisvest. Onder meer in verband met de spelmaterialen is het niet wenselijk te sporten in meerdere locaties. De korfbalvereniging heeft thans meerdere trainingslocaties. Het faciliteren van trainingen is daarbij zeer lastig. Daarnaast bieden meerdere locaties geen mogelijkheid tot een verenigingsgebouw en is de identiteit, continuïteit en levensvatbaarheid van de vereniging een constant punt van zorg. Zoals ook aangetoond met bij de verhuizing van de volleybalvereniging is het moeten uitwijken naar alternatieve locaties op een (te) grote afstand een zeer negatieve impuls voor de bestaande verenigingen. Zoals verderop in de toelichting is gesteld is het behoud van de sportverenigingen voor de leefbaarheid in de kernen als belangrijk speerpunt binnen de gemeente Wijchen aangemerkt.
De voetbal-, korfbal-, en tennisvereniging zijn reeds gesitueerd op het sportpark Schaarweide. De gemeente heeft zich als ambitie gesteld de binnen- en buitensporten elkaar te laten ondersteunen. Deze ambitie en verdere logistieke onoverkoombaarheden staat het uitwijken naar andere locaties in Wijchen, Druten of Beuningen in de weg. Kijkend naar de capaciteitsgegevens van de hallen in Wijchen, Druten en Beuningen kan ook voor deze sportactiviteiten worden gesteld dat er onvoldoende restcapaciteit in de avonden voorhanden is.
De totale vraag in het verzorgingsgebied naar een indoor sportvoorziening zoals beoogd is niet bekend. Wel is bekend dat vanuit de vier sportverenigingen een bepaalde vraag naar een indoor sportvoorziening bestaat. Met de realisatie van de sporthal komt er een volledige samenwerking tussen vier sportverenigingen tot stand (vv UHC, LTV Harava, Hurry Up en Fortuna ’74). Dit zorgt voor een efficiënte exploitatie met een brede basis van circa 850 leden.
De voetbal- en tennisvereniging merkt onder de leden een stijgende behoefte naar een indoor trainingsvoorziening waarbij geen afhankelijkheid met het weer bestaat. De korfbalvereniging wil graag het jaarrond trainen en mist derhalve een dergelijke trainings- en speelvoorziening. De volleybalbond heeft in het verleden besloten de eisen aan te scherpen voor de speelvelden. Vanuit deze aanscherping was de huidige sportzaal in Hernen ontoereikend en niet langer houdbaar. De verplichte verhuizing naar de Arcushal heeft veel leden gekost. Ook de voetbalvereniging diende met haar zaalvoetbaltak uit te wijken naar omliggende faciliteiten. Zoals aangegeven is de korfbalvereniging thans in meerdere locaties 'gehuisvest'. Zowel bij de korfbal- als bij de volleybalvereniging zijn trainingstijden en trainingsplaatsen op lange termijn onzeker. Deze onzekerheid gaat ten koste van de continuïteit en levensvatbaarheid van de verenigingen en maakt de behoefte in toenemende mate zeer actueel.
Deze behoefte wordt bevestigd door het voor de ontwikkeling uitgevoerde haalbaarheidsonderzoek van SemadAdvies. Hierin wordt gesteld dat er voldoende vraag bestaat naar een nieuwe sporthal op het sportpark. Uit opgaven van deze potentiële gebruikers komt een direct verwachte bezetting van de sporthal van 50,1%, dit is iets onder het landelijk gemiddelde van 60%. Deze bezettingsgraad is een direct gevolg van de vraag. Deze vraag doet zich met name in de (na)middag- en avonduren voor. Stichting Schaarweide verwacht de bezetting minimaal op 60% te kunnen krijgen onder meer door het benutten van de groeimogelijkheden in bezetting overdag en de intensivering van gebruik in (na)middag- en avonduren. Vanuit de studie voor reisbereidheid blijkt dat de hal niet alleen Hernen, Bergharen en omliggende buurtschappen bedient maar dat tevens de woonwijken aan de westkant van Wijchen binnen de maximale reisafstand vallen. Dit biedt kansen voor de genoemde intensivering. Gelet op de bestaande actuele vraag zal de beoogde sporthal een centrale functie vervullen in het westelijk deel van de gemeente Wijchen. Voorts zal het aantal sporters door de verwachte sluiting van de sportvoorziening in Batenburg en door de verhoging van de sportparticipatie, naar verwachting, verder stijgen. Hiermee zal ook de bezettingsgraad stijgen.
De hal zal multifunctioneel gebruikt gaan worden; dat wil zeggen enerzijds ten behoeve van de hiervoor genoemde sportactiviteiten en anderzijds als gemeenschappelijke ruimte voor de dorpen. Dit gebruik is overeengekomen met de reeds bestaande dorpshuizen. Tijdens de planvormingsfase is contact geweest tussen de besturen van de dorpshuizen De Mijlpaal uit Hernen/Leur en De Zandloper in Bergharen. Uit deze contacten is al snel duidelijk geworden dat een sporthal zowel sportief, als ook voor de leefbaarheid een verrijking kan worden voor de Bergharense, Hernense en Leurse gemeenschap en omgeving. Het voorliggende initiatief kent dan ook een sterk draagvlak in de samenleving alsook in de gemeenteraad. Het is om deze reden dat de gemeentelijke investering van € 2 miljoen, zelfs in tijd van bezuinigingen, te verantwoorden is.
De besturen van de dorpshuizen en de sporthal hebben een samenwerkingsconvenant ondertekend om aan te geven dat ze positief staan ten opzichte van de komst van een sporthal, maar tevens dat de komst van een sporthal niet alleen positieve consequenties heeft voor het gebruik van de bestaande dorpshuizen. Een gedeelte van de bestaande sportactiviteiten zal verplaatst worden naar de sporthal. Maar om te voorkomen dat er roofbouw wordt gepleegd op elkaars bestaansmogelijkheden is een aantal uitgangspunten voor samenwerking en stimulering van elkaars succes vastgelegd in het samenwerkingsconvenant. De belangen van sportverenigingen en die van de Zandloper en Mijlpaal worden op elkaar afgestemd.
Stap 2
De behoefte uit de regio naar de sportvoorziening kan niet binnen bestaand stedelijk gebied worden opgevangen. Hieraan ligt een aantal redenen ten grondslag.
- De gemeente en de verenigingen hebben de doelstelling binnen- en buitensport aan elkaar te verbinden. Het verder versnipperen van sportvoorzieningen leidt tot vele kleine voorzieningen die elk afzonderlijk moeilijk levensvatbaar en exploitabel zijn. Derhalve dient de sporthal gekoppeld te worden aan buitenvelden. In tegenstelling tot nieuwe woon- en bedrijfslocaties is de aanleiding voor het bouwen op de planlocatie, buiten stedelijk gebied, het bestaande terrein en de bestaande voorzieningen en (vrijwilligers)structuren. De kracht zit in de combinatie van bestaande voorzieningen en terreinen en de binnensportaccommodatie. Een alternatieve locatie zou betekenen dat het gehele sportcomplex binnen de contouren een nieuwe plek zou moeten krijgen.
- Het sportpark is in het verleden bewust tussen de kernen Bergharen en Hernen gesitueerd. De gemeente Wijchen heeft hiertoe besloten, omdat aparte sportvoorzieningen per kern niet meer te behouden waren en daarmee niet meer haalbaar bleken. Door de sportvoorzieningen te bundelen zijn deze levensvatbaar. In het kader van de leefbaarheid in de kleine kernen is het van essentieel belang dat voorzieningen binnen handbereik van alle bewoners worden aangeboden. Soortgelijk argument gaat nu wederom op. Uit de afbeelding van de reisbereidheid (voorgaand) blijkt dat het zoekgebied voor een nieuwe sporthal voor de inwoners van Hernen, Bergharen en omliggende dorpen zoals Batenburg en Leur het gebied rondom de kern Hernen betreft. Het realiseren van een geheel nieuw sportcomplex in de kern is in verband met het ontbreken van bouwlocaties met voldoende afstand tot geluidsgevoelige objecten niet mogelijk. Het verwerven van grondposities binnen de kern om deze bouwlocaties mogelijk te maken vergt het uitkopen van bestaande functies en is, wegens de daaraan verbonden hoge verwervingskosten, economisch niet uitvoerbaar. Het alleen realiseren van een sporthal staat bovendien haaks op de gemeentelijke beleidslijn en de motivatie zoals gegeven onder punt 1. Voorts is opwaardering van de bestaande sportvoorzieningen economisch niet uitvoerbaar (zie punt 1).
- Het realiseren van een sporthal buiten het verzorgingsgebied gaat voorbij aan de wensen van de bewoners en gemeente. Daarmee zal de financiële drager en dus de economische haalbaarheid van het plan vervallen. De sportparticipatiegraad zal dalen en door de geminimaliseerde fietsbaarheid zal het aandeel motorvoertuigbewegingen aanzienlijk stijgen.
- Voor de leefbaarheid in de kleine kernen is het van essentieel belang dat (sport)voorzieningen worden aangeboden. De sportvoorziening zal de dynamiek in de kleine kernen sterk verbeteren. Het aanbieden van deze voorzieningen is dan ook geheel in lijn met de Strategische visie Wijchen 2025. Hierin wordt onderstreept dat Bergharen zich als tweede kern dient te blijven manifesteren en als zodanig over een basisvoorzieningenniveau dient te beschikken. Ook pas het aanbieden van de sportvoorziening in de provinciale beleidslijn omtrent een vitaal buitengebied.
Stap 3
Multimodaal ontsloten wil zeggen dat een locatie op de schaal waarop deze functioneert door meerdere vervoerwijzen is ontsloten of in de nabije toekomst wordt ontsloten. Bij personenvervoer heeft het vooral betrekking op de auto en openbaar vervoer. Bij goederenvervoer heeft dit betrekking op weg, rail en/of water.
Bij voorliggend initiatief wordt enkel personenvervoer verwacht. De multimodale ontsluiting hierbij wordt gevormd door de strategische ligging nabij provinciale doorgaande wegen en direct aan de doorgaande weg Bergharen-Hernen. De ligging is niet alleen strategisch nabij provinciale doorgaande wegen maar tevens strategisch midden in het verzorgingsgebied. Daarmee is het sportpark, zeker vanuit het genoemde verzorgingsgebied, per auto optimaal te bereiken. Buslijn 563 haltert direct nabij de oostelijke entree van het sportpark. Deze buslijn doet de plaatsen Wijchen, Hernen en Bergharen aan. Middels deze route wordt een aanzienlijk deel van het verzorgingsgebied verbonden met de planlocatie. Voorts zijn de omliggende wegen voor een belangrijk deel voorzien van een losliggend fietspad. Daarmee is de ontsluiting niet alleen voor auto en openbaar vervoer adequaat maar ook voor vormen van langzaam verkeer zoals fietsen.
Conclusie
Middels deze paragraaf wordt voldoende uitwerking gegeven aan de redenatielijn zoals vervat in de ladder voor duurzame verstedelijking. Daarmee vormt het Besluit ruimtelijke ordening geen belemmering voor de realisatie van het beoogde bouwplan op sportpark Schaarweide.