Bedrijventerrein Hattemerbroek, eerste herziening

3.3 Cultuurhistorie en archeologie

In 2006 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg van kracht geworden. In het kader hiervan dient een gemeente ruimtelijke planvorming te toetsen op archeologische waarden. Indien potentiële archeologische waarden worden verstoord, dient hier nader onderzoek naar te worden verricht. Naast bouwkundige monumenten zijn er ook aardkundige monumenten, natuurmonumenten en landschapsmonumenten.

Uitgevoerd onderzoek

Het plangebied ligt in een archeologisch gevoelige zone. In de laatste jaren heeft uitgebreid archeologisch onderzoek plaatsgevonden in het plangebied zelf en in de directe omgeving. Aanleiding daarvoor waren de aanleg van zowel de Hanzelijn als het Bedrijvenpark Hattemerbroek. Tot dan was zeer weinig bekend over de bewoningsgeschiedenis van deze regio en slechts enkele “losse” vondsten wezen op mogelijke archeologische resten uit voornamelijk de vroege prehistorie.

Tussen 2005 en 2009 is een aantal archeologische onderzoeken binnen Bedrijvenpark Hattemerbroek en Hanzelijn "Knooppunt Hattemerbroek" uitgevoerd:

Quickscan Grontmij (2005)

Ondanks de lage tot middelhoge archeologische verwachtingswaarde voor het plangebied op grond van de IKAW, werd vanwege de recente inzichten bij het tracé van Hanzelijn, inventariserend onderzoek geadviseerd. Er zijn daarom in de navolgende jaren in de omgeving van het plangebied de volgende onderzoeken uitgevoerd:

IVO Fase 1 en 2 in Hattemerbroek west/Oldebroek

Prospectief booronderzoek gericht op het in kaart brengen van kansrijke locaties en het opsporen van archeologische vindplaatsen in het door veen overdekte dekzandlandschap.

IVO fase 3 Module 5, Knooppunt Hattemerbroek, Hanzelijn

Proefsleuvenonderzoek door middel van 24 sleuven.

IVO Fase 3 in Hattemerbroek oost/Hattem

Combinatie van prospectief booronderzoek (52 handmatige megaboringen) en 31 proefsleuven (uitgevoerd in 2006 door ADC ArcheoProjecten).

Opgravingen Hattemerbroek west/Oldebroek en Hanzelijn "Knooppunt Hattemerbroek" (van 2005 t/m 2007)

• Archeologische Opgraving (circa 3 ha) van diverse prehistorische vindplaatsen in het tracé bij “Knooppunt Hattemerbroek”.
• Gefaseerde opgraving in Oldebroek en uitvoeringsbegeleiding (circa 6,5 ha) tussen de Middeldijk en de Voskuilerdijk (2007).

Resultaten

Alle archeologische onderzoeken binnen het Bedrijvenpark Hattemerbroek en in het tracé van de Hanzelijn ter hoogte van "Knooppunt Hattemerbroek" hebben resten van menselijke activiteiten in het verleden opgeleverd. Deze zijn grofweg in vijf perioden te dateren: laatpaleolithicum, mesolithicum, neolithicum, bronstijd en middeleeuwen.

De enorme hoeveelheid vondsten uit diverse prehistorische perioden maakt duidelijk dat het gebied rond Knooppunt Hattemerbroek een zeer zeldzaam begraven (vroeg) prehistorisch cultuurlandschap bergt met een zeer hoge archeologische waarde.

Laatpaleolithicum

Zowel in de Hanzelijn als in het bedrijvenpark zijn vondsten en sporen van tijdelijke verblijfplaatsen of kampementen van laatpaleolithische jagers en verzamelaars aangetroffen. De vuurstenen artefacten zijn toe te schrijven aan de zogenaamde Federmesser-cultuur, rond 11.500 voor Christus.

Mesolithicum

Uit de midden steentijd zijn naast grote hoeveelheden vuurstenen en natuurstenen artefacten ook clusters van haardkuilen gevonden. Opmerkelijk is dat in het tracé van de Hanzelijn rond 400 haardkuilen opgespoord konden worden terwijl in Oldebroek maar 19 haardkuilen gelokaliseerd zijn. Voorlopige datering van haardkuilen wijst op een gebruiksduur van de kuilen van circa 1.800 jaar, rond 6.000 voor Chr. De haardkuilen in de Hanzelijn bevatten aanwijzingen voor pekproductie. Aard en gebruik van de ondiepere en lichtere kuilen in het bedrijvenpark is nog niet duidelijk.

Neolithicum

Uit het neolithicum zijn alleen sporen en vondsten aangetroffen die tot het midden- en laat-neolithicum gerekend kunnen worden (tussen 3.000 en 2.000 voor Chr).

De resten van nederzettingen uit de Trechterbeker-periode (TRB) bevinden zich in beide projectgebieden en worden gekenmerkt door concentraties van bewoningssporen, waaronder kuilen, paalsporen en een palissade. De palissade vormt een deel van een cirkel die een diameter heeft gehad van circa 110 meter.

De meest in het oog springende resten van de laatneolithische bewoning zijn twee inhumatiegraven uit de Standvoetbeker-periode (SVB), en twee inhumaties en een crematiegraf uit de Klokbeker-periode (KB). De twee graven uit de standvoetbekerperiode bevinden zich in het bedrijvenpark, en liggen op enkele tientallen meters van elkaar. Een graf bevatte één versierde pot, het tweede graf daarentegen twee versierde potten, een vuurstenen dolk en een bijl. Mogelijk zijn hier twee individuen begraven. De klokbekerbijzettingen (één binnen de Hanzelijn en één binnen Bedrijvenpark Hattemerbroek) liggen in een houten bekisting. Bij de schedels lagen zeer fraaie barnstenen kralen (resp. 16 en 24 stuks). Een dergelijke hoeveelheid barnstenen artefacten is zeer zeldzaam in Nederland. Het crematiegraf bevond zich binnen het bedrijvenpark en bevatte een kleine versierde klokbeker.

Bronstijd (circa 1800 tot 1200 voor Chr.)

Het meest in het oog springt een omvangrijk nederzettingsterrein gelegen op een dekzandkopje binnen het geplande bedrijvenpark. Binnen de nederzetting zijn 23 huisplattegronden aangetroffen en daarnaast nog eens 22 spiekers, 6 bijgebouwen en water- en haardkuilen. Daarnaast zijn in beide projectgebieden akkercomplexen vastgesteld. Er zijn tientallen meters stakenrijen aangetroffen die als perceel- of akkerscheidingen gefungeerd hebben.

Latere perioden

Archeologische resten uit latere periodes, te weten de ijzertijd en romeinse tijd, zijn vrijwel niet aangetroffen. Een mogelijke vlaskuil met veel aardewerk aan de westelijk rand van Bedrijvenpark Hattemerbroek kan tot de volle middeleeuwen gerekend worden.

Verder onderzoek of bescherming van waarden is in het plandeel Oldebroek niet noodzakelijk. het gebied is vrijgegeven.